گیاهشناسی

گیاه شناسی

ژینکو (جینکو ـ درخت پرسیاوشان)

Ginkgo biloba

Ginkgo - Maidenhair Tree

Ginkgoaceae

معرفی و گیاهشناسی
ژینکو درختی است از زیرشاخه ی بازدانگان و تنها گیاه باقیمانده از خانواده ی ژینکو می باشد. ژینکو درختی است دوپایه (به ندرت یک پایه) و خزان کننده که ارتفاع آن به 30 تا 50 متر هم می رسد. برگ های دولبه ی آن به صورت متناوب بر روی شاخه ها قرار می گیرند. گل های زرد رنگ نر در این گیاه به فرم گل آذین شاتون و گل های ماده به صورت مجتمع در انتهای شاخه ها قرار دارند و ایام گلدهی آن در فصل بهار می باشد.

نیازهای اکولوژیکی و پراکنش
ژینکو درختی است نورپسند که به استرس هایی نظیر خشکی، آلودگی هوا و خاک و ... مقاوم می باشد. در خاک هایی با بافت های مختلف، pH های گوناگون و ... می تواند رشد کند. (در مورد محیط رشد ایده آل آن اطلاعاتی در دست نیست.)
ژینکو بومی شرق آسیا (کشور چین) است و در اکثر نقاط جهان امروزه پرورش داده می شود. در کشورمان نیز بصورت پراکنده در شهرهای شمالی، اطراف تهران، مشهد و ... کاشته شده است.

کاشت، داشت و برداشت
اطلاعات محدودی در این زمینه در دسترس می باشد. تکثیر این گیاه به دو طریق جنسی (بذر) و غیرجنسی (قلمه، پیوند و کشت بافت) امکان پذیر می باشد. تکثیر از طریق قلمه بیشتر مورد توجه می باشد زیرا در این روش جنسیت درختان حاصله مشخص خواهد بود. امروزه تکثیر این گیاه توسط کشت بافت بسیار مورد توجه قرار گرفته و تحقیقات گسترده ای در مورد بهینه سازی این روش در حال انجام می باشد.
برگ ها و گاها دانه های این گیاه مورد برداشت قرار می گیرند. بهترین زمان برداشت برگ ها در اواسط اردیبهشت و اوایل خرداد ماه است.

فرآوری
برگ های این گیاه دارای ترکیباتی چون: فلاونوئیدهای گلیکوزیدی (مانند کوئرستین، کامپروفیل)، بی فلاونوئیدها، جینکولیدها و ... می باشند.

خواص درمانی و کاربرد
با آنکه اثرات فیزیولوژیکی بیشماری برای این گیاه شناخته شده است ولی بهبود گردش خون در مغز و افزایش متابولیسم سلولی بیشتر مورد توجه بوده اند.

گیاه دارویی ترخون
Artimisia dracunculus
Tarragon

مقدمه و گیاهشناسی

ترخون یکی از گیاهان معطر نسبتا پر استفاده می باشد که به عنوان سبزی نیز تولید و مصرف می گردد. ترخون گیاهی است علفی و چند ساله از خانواده کاسنی که ارتفاع آن تا 1 متر نیز می رسد. برگ های باریک و بلند آن به رنگ سبز روشن و براق هستند. گل های زرد رنگ این گیاه بصورت گل آذین خوشه در انتهای ساقه اصلی نمایان می شوند. نام گونه این گیاه (دراکونکولوس) از کلمه دراگون به معنای اژدها گرفته شده است و علت این نامگذاری اثرات شفابخش این گیاه در درمان نیش خوردگی انسان از مارها و حیوانات سمی می باشد.

نیازهای اکولوژیکی و پراکنش
برخی از محققین منشا این گیاه را شمال و مرکز آسیا معرفی کرده اند ولی عده ای دیگر منشا آن را شمال و غرب آمریکا می دانند. در مناطق گرم و آفتابی دارای رشد و میزان مواد موثره مطلوبی است و همچنین قادر است سرمای زمستان را بخوبی تحمل نماید. اگرچه برخی از منابع علمی این گیاه را به عنوان یک گیاه بسیار رطوبت دوست معرفی نموده اند ولی مشاهدات بنده خلاف این موضوع را نشان داد. خاک هایی با بافت متوسط را می پسندد و در خاک های شور بسختی رشد می نماید.

کاشت، داشت و برداشت
ترخون تولید بذر نمی نماید البته گزارش شده است که واریته روسی آن قادر به تولید بذر است. تکثیر این گیاه از طریق تقسیم بوته در اوایل پاییز یا اوایل بهار بخوبی صورت می گیرد. برای این کار از پایه های مادری 2 تا 3 ساله استفاده می گردد. میزان بوته مورد نیاز برای کشت یک هکتار ترخون 35 تا 40 هزار عدد می باشد. وجین علف های هرز در حین رشد این گیاه اهمیت فراوانی دارد. زمان برداشت در ابتدای فصل گلدهی است البته تولید کنندگان این محصول معمولا هنگامی آن را برداشت می کنند که برگ های انتهایی بوته شروع به زرد شدن می نماید. در طول سال یک تا دو مرتبه می توان برداشت نمود البته در مناطقی که دارای هوای گرم می باشند تا سه بار برداشت صورت می گیرد. برداشت بصورت برش پیکره رویشی از ارتفاع 5 سانتی متری خاک می باشد. ترخون تا 5 سال دارای عملکرد مناسبی است و پس از آن باید گیاهان را از زمین خارج ساخت و با تقسیم بوته مساحت بیشتری را زیر کشت برد.

ترکیبات شیمیایی و فرآوری
خشک کردن این گیاه در محل سایه سبب حفظ رنگ و میزان مواد موثره آن می گردد. البته استفاده از خشک کن های صنعتی در مورد این گیاه رونق فراوانی دارد و بدین منظور از دمای 40 درجه سانتیگراد استفاده می شود. مهمترین ماده موثره این گیاه اسانسی به رنگ زرد کم رنگ است که میزان آن بین 1 تا 3 درصد گزارش شده است. مهمترین اجزای اسانس ترخون عبارتند از استراگول (40 تا 70 درصد)، آلفا پینن، بتا پینن، لیمونن، میرسن و ... .

خواص درمانی و کاربردها
ترخون یکی از گیاهان معطر پر استفاده در صنایع غذایی می باشد و این گیاه بطور گسترده در صنعت تولید مواد اولیه آشپزی و همچنین کنسروسازی کاربرد دارد. ترخون بدلیل افزایش ترشح اسید معده و خاصیت اشتها آوری از قدیم الایام به عنوان ادویه مخصوص گوشت مورد توجه بوده است و سبب کاهش فشارخون هم می شود. همچنین در منابع علمی از این گیاه به عنوان کاهش دهنده درد دندان و دارای خاصیت ضد کرم یاد شده است.

گیاه دارویی زرشک (یاقوت سرخ!!)

Berberis vulgaris

Barberry

Berberidaceae

معرفی و گیاهشناسی
زرشک درختچه ای است که بومی کشورمان بوده و بدلیل خواص متعدد خوراکی میوه ها و کاربرد های درمانی ریشه، ساقه و برگ آن دارای اهمیت فراوانی است و به جهت سازگاری خوب به زمین های کم بهره و تقریبا شور، نقش مهمی در طول تاریخ کشاورزی ایران دارد. زرشک درختچه ای است خاردار با ارتفاع 3 و گاها 6 متر که شاخه هایش دارای انشعابات فراوانی می باشند. برگ های بیضوی شکل آن تا حدودی ضخیم بوده و بصورت متناوب بر روی ساقه ها قرار می گیرد. گل های آن دو جنسی و به رنگ زرد بوده و بصورت گل آذین خوشه مشاهده می شوند. میوه ها به فرم سته و به رنگ قرمز می باشند که بقایای کلاله و خامه در انتهای آنها مشاهده می شود. عدد کروموزومی زرشک 2n=28 می باشد. زرشک معمولی (بی دانه) همان واریته B. vulgaris  var. asperma می باشد.

نیازهای اکولوژیکی و پراکنش
زرشک درختچه ای مقاوم به سرما و خشکی، دارای نیاز نوری بالا و طالب خاک های نسبتا سبک لومی-شنی دارای زهکش خوب بوده و در ارتفاعات بالاتر از 1000 متر از سطح دریا بهتر رشد می نماید. گونه های مختلف جنس زرشک در سطح جهان پراکنده می باشند ولی گونه ی مذکور در ایران پراکنش زیادتری داشته و در استان های آذربایجان، مازندران، تهران، خراسان و ... مشاهده می شود.

کاشت، داشت و برداشت
زرشک عمدتا توسط پاجوش تکثیر می گردد. بدین منظور پاجوش های 2 تا 3 ساله را در آبان ماه یا آذر ماه جدا نموده و با فاصله 4 متر از یکدیگر کشت می نمایند. برداشت میوه ها در شهریور یا مهر ماه در هنگامی که کاملا قرمز شده اند و بصورت بریدن شاخه های حامل خوشه های میوه صورت می گیرد.

ترکیبات شیمیایی و فرآوری
شاخه ها و برگ ها دارای آلکالوئید بربرین، آلکالوئید بربامین، تانن و ... بوده و میوه ها حاوی اسید تارتاریک، اسید سیتریک، اسید مالیک و برخی قندها می باشد. فرآوری میوه ها برای تهیه مواد غذایی چون شربت، مربا و ژله صورت می پذیرد.

خواص درمانی و کاربردها
میوه زرشک دارای خواصی چون صفرابر، قابض و مقوی است. برگ ها و شاخه ها بدلیل داشتن آلکالوئیدهایی همچون بربرین، بربامین و ... در پزشکی نوین کاربردهای گسترده ای پیدا نموده اند که می توان به مواردی چون ضدباکتری، درمان اسهال، درمان اعتیاد، کاهش پوسیدگی دندان و ... اشاره نمود.
از میوه زرشک جهت تهیه مربا، شربت، ژله و ... استفاده می شود. از ساقه ها برای رنگرزی الیاف به رنگ زرد و در هندوستان از تانن استخراج شده از قسمت های مختلف گونه ای دیگر از زرشک برای صنایع چرم سازی استفاده می شود. بطور کل کاربردهای اندام های مختلف این گیاه در مناطق مختلف بسیار گسترده و متفاوت است.

گیاه دارویی جین سنگ

Panax ginseng

Ginseng

Araliaceae

مقدمه و گیاهشناسی
جین سنگ یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی می باشد که از دیرباز در نزد مردم چین مورد توجه بوده است. نام این گیاه به معنی ریشه آدم نما می باشد که بدلیل شباهت زیاد ریشه آن به انسان است. در چند دهه اخیر توجه فراوانی به این گیاه شده است و یکی از گیاهان دارویی می باشد که در زمینه های تحقیقاتی بیوتکنولوژی بسیار مورد توجه قرار گرفته است. در این وبلاگ همواره سعی بر معرفی گیاهان دارویی موجود در کشورمان ایران بوده است ولی در این مطلب با رویکردی دیگر در نظر است یک گیاه دارویی پر مصرف و مهم در سطح جهان معرفی گردد.
جین سنگ گیاهی است علفی و چندساله که ارتفاع آن گاها به 80 سانتی متر هم می رسد. برگ های این گیاه بصورت مرکب پنج برگچه ای بوده و گل های سفید تا کرم رنگ آن در سال سوم ظاهر می گردند. ریشه جین سنگ سفید تا زرد کم رنگ می باشد و طول آن تا 20 سانتی متر گزارش شده است.

نیازهای اکولوژیکی و پراکنش
جین سنگ گیاهی است سایه پسند و رطوبت دوست که در محدوده دمایی 9 تا 15 درجه بخوبی رشد می نماید.

کاشت، داشت و برداشت
تکثیر این گیاه بوسیله بذر صورت می گیرد ولیکن بایستی توجه داشت که بذرهای این گیاه دارای نیاز سرمایی می باشند و قبل از کاشت بایستی تیمارهای مورد نیاز جهت رفع نیاز سرمایی آنها انجام پذیرد. تولید جین سنگ کار دشواری است زیرا بایستی سایبان های مورد نیاز را برای پرورش این گیاه فراهم نمود. برداشت ریشه ها در سال پنجم یا ششم صورت می گیرد.

ترکیبات شیمیایی و فرآوری
مهمترین ترکیبات موجود در ریشه جین سنگ عبارتند از: ترکیبات ساپونینی (ترپن گلیکوزیدها)، اسانس (مهمترین ترکیب موجود در اسانس پاناسن می باشد)، مواد معدنی، ویتامین ب 12 و ... . ریشه ها را پس از شستشو در دمای 35 درجه خشک می نمایند.

خواص درمانی و کاربردها
خواص درمانی متعددی برای ریشه جین سنگ معرفی شده است ولی مهمترین آنها عبارتند از: افزایش قدرت فکری و عضلانی بدن، افزایش مقاومت به بیماری ها، تقویت کننده و افزایش دهنده نیروی جنسی و ... . ریشه جین سنگ بطور گسترده در درمان بسیاری از بیماری ها بصورت فرموله شده در داروها بکار می رود و هر روز استفاده ای نوین برای این گیاه یافت می شود. امید است تولید این گیاه در مناطق مستعد کشور مورد بررسی قرار گیرد.

اوکالیپتوس

Eucalyptus globulus

Blue gum tree - Eucalyptus

Myrtaceae

معرفی و گیاهشناسی
اوکالیپتوس درختی است با ارتفاع 5 تا 35 متر (و گاها به ارتفاع بیشتر) که دارای برگ هایی کشیده با طول 15-10 سانتی متر و عرض 8-4 سانتی متر می باشد. رنگ برگ ها در ابتدا سبز مایل به آبی است ولی تدریجا به رنگ سبز مایل به سفید در می آید. در بافت های پارانشیمی برگ، کیسه های ترشحی حاوی اسانس وجود دارد. میوه های این گیاه از نوع کپسول می باشد.

اوکالیپتوس سنبل استرالیا است و در کشورهای اسپانیا و پرتقال و ... نیز در سطوح وسیع پرورش داده می شود.

نیازهای اکولوژیکی و پراکنش
گونه های اوکالیپتوس بیشتر در زمین های باتلاقی و مرداب ها و بر حسب نوع گونه، در آب وهوای نیمه خشک و نیمه مرطوب و خاک نسبتا آهکی و ماسه ای بهتر رشد می کنند. در مقابل سرما مقاومت چندانی ندارد وخشک می شود ولی با شروع فصل گرما ریشه جوش می دهد و سریعا رشد می نماید.
اوکالیپتوس بومی استرالیا است ولی امروزه در اکثر نقاط جهان پرورش داده می شود.

کاشت، داشت و برداشت
تکثیر اوکالیپتوس از طریق دانه و قلمه صورت می گیرد. نحوه ی متداول تکثیر این گیاه از طریق دانه می باشد که جهت تولید نهال در نهالستان ها استفاده می گردد. قلمه های این گیاه بخوبی ریشه دار نمی شوند.

برگ های این گیاه مورد برداشت قرار می گیرند که بهترین فصل محصول برداری برگ ها از مرداد تا مهرماه می باشد.

ترکیبات شیمیایی و فرآوری
برگ تازه اوکالیپتوس دارای 3 تا 5 درصد اسانس، یک ماده تلخ به نام روتین، مواد رزینی مختلف،  اسید اکالیپتیک و ... است. اسانس آن از برگ های تازه و غنچه های گل به وسیله تقطیر با بخار آب در مقیاس صنعتی استخراج می گردد. سینئول (اکالیپتول) مهم ترین و اصلی ترین ماده تشکیل دهنده اسانس اوکالیپتوس می باشد.

از برخی ارقام اوکالیپتوس صمغی قرمز رنگ به نام کینو Kino گرفته می شود که حاوی تانن فراوانی است.

خواص درمانی و کاربردها
اوکالیپتوس دارای کاربردهای وسیع در مصارف دارویی، صنعتی و فضای سبز است. برگ های این گیاه برای درمان سرماخوردگی، آنفلوانزا و ضدعفونی مجاری تنفسی کاربرد دارند.

چوب این درخت در صنعت کاغذسازی استفاده فراوانی دارد و بعلت زیبایی این گیاه و مقاومت خوب اش به شرایط محیطی، در فضای سبز نیز استفاده می گردد.

ریواس (ریباس)

Rheum ribes

Rhubarb

Polygonaceae

(توجه: تمام تصاویر این مطلب مربوط به گونه ی Rheum ribes نمی باشد.)

معرفی و گیاهشناسی
در ابتدا بایستی به این نکته اشاره کنم که فقط گونه ی R.ribes بومی ایران است و سایر گونه ها که در کشورهای اروپایی به میزان زیاد کشت می شوند، بومی ایران نیستند. این مطلب (بخصوص قسمت کاشت، داشت و برداشت) منحصرا در مورد گونه ی R.ribes نیست و بطور کلی در مورد گیاهان جنس Rheum است که دارای شباهت های زیادی در موارد مختلف هستند. ریواس یکی از گیاهان خانواده ی علف هفت بند است که کمتر مورد توجه قرار گرفته و اطلاعات بسیار محدودی در مورد این گیاه موجود می باشد. گیاهی است چندساله و ریزوم دار که ارتفاع آن گاها تا یک متر نیز می رسد. برگ های آن پهن و به حالت رزت می باشد که دارای دمبرگ های نسبتا طویلی هستند. گل های این گیاه بصورت گل آذین خوشه ی مرکب در بالای ساقه ی گل دهنده اش دیده می شوند. میوه ی این گیاه از نوع فندقه می باشد.

 
نیازهای اکولوژیکی و پراکنش
بطور کلی جنس Rheum بومی مناطق کوهستانی آسیای مرکزی هستند و گیاهانی مقاوم به سرما می باشند.
ریواس در نواحی کوهستانی شمال استان خراسان رضوی (نیشابور)، اطراف کرمان، شرق بلوچستان، مناطق غربی و شمال غربی کشورمان رویش دارد. ریواس در منطقه ی نیشابور بصورت گسترده مورد بهره برداری قرار می گیرد بطوریکه ریواس نیشابور بسیار معروف است.

کاشت، داشت و برداشت
ریواس در کشورمان کشت و کار نمی شود و هنوز مانند سایر کشورها به عنوان یک سبزی دارویی مطرح نیست. گونه های دیگر مانند Rheum palmatum و Rheum rhabarbarum  در سایر کشورها مورد کشت قرار می گیرند. تکثیر این گیاه معمولا توسط ریزوم صورت می گیرد. ریواس ها گیاهانی هستند که نیاز زیادی به عنصر پتاسیم دارند و این استفاده از کودهای پتاسه در کشت این گیاهان دارای اهمیت ویژه ای است.

دمبرگ های این گیاه مورد برداشت قرار می گیرند.

فرآوری
دمبرگ های ریواس دارای ترکیباتی چون تانن، آنتراکینون، اسید های آلی ، عناصر معدنی (بخصوص آهن و پتاسیم) و ویتامین های C و B می باشد.

خواص درمانی و کاربردها
عموما این گیاه دارای خاصیت مسهل و اشتها آور است. از این گیاه در صنایع مرباسازی، شیرینی پزی و شکلات سازی بصورت گسترده استفاده می گردد.
احتیاطات: مصرف بیش از حد ریواس سبب کمبود کلسیم در بدن می گردد که این موضوع به دلیل تشکیل اکسالات کلسیم می باشد. همچنین در اثر مصرف بیش از حد این گیاه مسمومیت هایی نیز مشاهده شده است که به دلیل میزان بالای اسید اگزالیک و آنتراکینون آن است.

مرزه

Satureja hortensis

Summer savoury

Lamiaceae

معرفی و گیاهشناسی
گیاهی است از خانواده نعناعیان که در ایران 12 گونه علفی یکساله و چند ساله دارد که 8 گونه ی آن مختص ایران است. Satureja hortensis که به مرزه تابستانه معروف است، گیاهی است یکساله با شاخه های نازک به رنگ سبز مایل به کبود و مخلوط با قرمز و  دارای برگ های متقابل، ساقه ی چهارگوش، گلهای نامنظم و دوجنسی به رنگ صورتی تا آبی- سفید، میوه کپسول دارای دانه های قهوه ای تیره و وزن هزار دانه اش 4/0 تا 6/0 گرم است.

نیازهای اکولوژیکی
این گیاه بومی اروپای جنوبی است و محیط های گرم و خشک با نور زیاد، خاک لومی با  ۷ =PH را می پسندد.

کاشت، داشت، برداشت
این گیاه در اواخر فروردین ماه پس از گذشتن سرمای بهاره کشت می شود. 6 تا 8 کیلوگرم بذر در هکتار به فاصله 40 تا 45 cm کشت می شود. گیاه در زمان گلدهی برداشت می شود.

فرآوری
اسانس مرزه از تقطیر با بخار آب از برگ ها و سرشاخه های برگدار حاصل می شود. این اسانس مایعی بی رنگ و یا مایل به زرد است و دارای 30 درصد کارواکرول و  25 درصد سیمن است.

خواص و کاربرد
اسانس گیاه مرزه دارای طبیعت گرم، اثر مقوی معده، تسهیل کننده عمل هضم، ضد نفخ و مدر است. برای معالجه اسهال بسیار مناسب است و ضدعفونی کننده قویی می باشد. این گیاه را به عنوان چاشنی و ادویه به همراه گوشت به کار می برند. دارویی به نام تیمیان Thymian که از مرزه ، آویشن، رازیانه و اکالیپتوس ساخته شده است در داروخانه های کشور موجود است و دارای اثر ضد سرفه و خلط آور می باشد

آقطی

Sambucus spp

Elderberry

Caprifoliaceae

معرفی و گیاهشناسی
گیاهی است از خانواده ی Caprifoliaceae که به صورت درخت یا درختچه دیده می شود. دارای برگهای متقابل و به فرم مرکب دارای 5 تا 7 برگچه و فاقد گوشواره است. گلها به رنگ سفید و به صورت گل آذین دیهیم یا خوشه قرار دارند. میوه به فرم سته و به رنگ قرمز یا سیاه است و دارای 2 تا 3 میوه می باشد. ریزوم هایی به رنگ سفید دارد. تمام اندام های گیاه سمی است و بوی ناخوشایندی دارد.
دو گونه از این گیاه دارای اهمیت دارویی هستند: S.ebulus آقطی صغیر و S.nigra آقطی کبیر 
S.ebulus در شمال کشور و  S.nigra در حوالی همدان، تهران،سمنان و کردستان یافت می شود.

نیازهای اکولوژیکی
در خاک های تقریبا شور می روید و به رطوبت زیاد و ازت فراوان نیاز دارد. در سایه به خوبی می روید ولی نور فراوان باعث افزایش عملکرد اش می شود.
 

کاشت، داشت، برداشت
بذور آقطی را در مرداد ماه تا شهریور ماه جمع آوری می کنند و این بذور را در پاییز همان سال یا بهار سال بعد در خزانه کشت می کنند. یک سال بعد نهال ها را به زمین اصلی منتقل می کنند.
تکثیر رویشی گیاه بوسیله ی قلمه نیمه خشبی ساقه به طول 20 سانتی متر که در تیر ماه تا شهریور ماه گرفته می شود در خزانه هوای آزاد با رطوبت مناسب ( ترجیحا سایه باشد تا قلمه ها زودتر ریشه دهند) قرار داده می شوند تا ریشه بزنند.
قلمه ها در زمین اصلی به فواصل 100 تا 150 سانتی متر روی ردیف و 250 تا 300 بین ردیف کشت می شود.
برداشت محصول هنگامی است که گلهای قسمت های کناری گل آذین باز شده اند و گلهای وسط به حالت غنچه هستند. میوه ها هم در حالت رسیده برداشت می شوند.

فرآوری
گل ها دارای 1/. تا 2/. اسانس و گلیکوزید سامبونیگرین و فلاونویید ها هستند. میوه ها دارای اسید های آلی و ویتامین های A  و C  هستند.
عصاره گیری توسط الکل متانل 80 درصد صورت می گیرد. عصاره حاصل پس از جمع آوری توسط تقطیر با بخار آب تغلیظ می شود و سپس در آزمایشگاه حلال از آن تبخیر می شود.

خواص و کاربرد
مواد موثره آقطی دارای اثر آرامبخش، مدر، تقویت کننده عضلات قلب، درمان سرماخوردگی و ... است. گل ها دارای اثر مسهلی هستند.

رزماری (رومارن - اکلیل کوهی)

Rosmarinus officinalis

Rosemary

Lamiaceae

معرفی و گیاهشناسی
رزماری گیاهی است چندساله و به فرم بوته ای که در تمامی فصل های سال سرسبز می باشد. برگهای باریک آن به صورت متقابل بر روی ساقه قرار می گیرند و گل های این گیاه به رنگ آبی مایل به بنفش می باشند. از خصوصیات این گیاه بوی فراوان برگ ها می باشد که آن را به عنوان یک گیاه معطر مشهور نموده است.

نیازهای اکولوژیکی و پراکنش
رزماری گیاهی است مقاوم به سرما و شرایط خشکی و این خصوصیت ها سبب شده است که در اکثر مناطق قابل کشت باشد. رزماری بومی مناطق مدیترانه است و در اکثر مناطق کشورمان به صورت محدود یا وسیع کشت می گردد. رزماری در بسیاری از کشورهای اروپایی به صورت وسیع کشت می شود.

کاشت، داشت و برداشت
رزماری بندرت و در شرایط خاصی تولید بذر می نماید و روش مرسوم تکثیر این گیاه قلمه می باشد. سرشاخه ها و برگ های این گیاه در اوایل دوره گلدهی برداشت می شوند که این عمل در سطوح کوچک به کمک داس و در سطوح وسیع بوسیله ی ماشین های برداشت مخصوص صورت می گیرد.

فرآوری
برگ های این گیاه دارای اسانس، تانن، فلاونوئیدها، ساپونین و آلکالوئید (رزماریسین) می باشند. اسانس این گیاه دارای اهمیت فراوانی است و کاربردهای فراوانی نیز دارد.

خواص درمانی و کاربردها
دمکرده ی برگ های این گیاه به عنوان ضد نفخ، ضد اسپاسم دستگاه گوارش و ... کاربرد دارند و این دمکرده در مصرف خارجی برای تقویت موی سر کاربرد دارد. اسانس گیاه بطور گسترده در صنایع آرایشی و بهداشتی استفاده می گردد و داروهایی از این گیاه در کشورمان تولید می گردد (مانند قطره رزمارینوس) که اکثرا برای تقویت موی سر و جلوگیری از ریزش مو می باشد.

احتیاطات مصرف: مصرف این گیاه بصورت خوراکی در زمان بارداری ممنوع اعلام شده است و همچنین مصرف زیاد آن سبب مسمومیت می گردد.

رازیانه

Foeniculum vulgare

Fennel

Apiaceae

معرفی و گیاهشناسی
گیاهی است علفی وچند ساله، بومی نوا حی مدیترانه وجنوب اروپا، دارای ارتفاع  150 تا 200 سانتیمتر، دارای برگ های بریده بریده ، گل ها، کوچک و زرد رنگ که در چتر مرکب وجود دارند. میوه اش یک فندقه ی دو قسمتی (شیزوکارپ) است که به رنگ سبز تا قهوه ای روشن دیده می شود.

نیازهای اکولوژیکی
گیاهی خشکی پسند است و به خاک های لومی رسی و آب و هوای گرم علاقه مند می باشد. pH  مناسب برای این گیاه 8/4 تا 8 است.

کاشت، داشت، برداشت
کاشت بذور در اواخر اسفند ماه صورت می گیرد. بذور در ردیف هایی با فاصله ی 40 تا 50 سانتی متر کشت می شوند. در این روش، 8 تا 10 کیلوگرم بذر برای یک هکتار مزرعه استفاده می شود. درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی بذور اش 15 تا 16 درجه سانتی گراد است. در مورد عملیات داشت، وجین علف های هرز در سال اول ضروری است و علف کش های مرکازین و آفالون کاربرد دارد. سم دیتریفون در صورت حمله ی سن های لکه دار استفاده می شود.
برداشت در زمانی است که بذور رسیده باشند. البته بطور همزمان نمی رسند و بایستی قبل از ریزش بذور از روی گیاه، عملیات برداشت صورت گیرد. معمولا سرشاخه های دارای بذر را جمع آوری می کنند و سپس بذر ها را از شاخه ها جدا می کنند.

فرآوری
میوه اش دارای 2 تا 6 درصد اسانس است. اسانس رازیانه دارای ترکیباتی مثل آنتول، فنکون، استراگول و متیل کاویکول است. اسانس رازیانه به وسیله تقطیر با بخار آب حاصل می شود و در آب به مقدار بسیار کم حل می شود.

خواص و کاربرد
 برای مداوای سرفه، هضم غذا، افزایش شیر مادران شیرده کاربرد دارد. ریشه اش دارای اثر ادرار آور قوی است و سبب دفع اوره و اسید اوریک می گردد و گاها برای درمان سنگ کلیه هم کاربرد دارد.

شیرین بیان

Glycyrrhiza glabra

Licorice

Fabaceae (Leguminosae)

معرفی و گیاهشناسی
شیرین بیان گیاهی است چندساله و از خانواده ی بقولات Fabaceae که ارتفاع آن گاها به 1 تا 2 متر می رسد. برگ های آن به فرم شانه ای مرکب فرد می باشند که برگچه های آن دارای حالت چسبناکی هستند. گل های شیرین بیان به رنگ های آبی یا آبی متمایل به ارغوانی و گاها زرد دیده می شوند. میوه ی این گیاه از نوع نیام است که معمولا هر میوه دارای 3 تا 6 عدد دانه ی لوبیایی شکل می باشد. ریشه ها و ریزوم های این گیاه دارای پوستی قهوه ای رنگ هستند که پس از جدا کردن این پوسته ی خارجی به سایر قسمت های ریشه می رسیم که به رنگ زرد دیده می شوند و دارای طعم شیرینی می باشند.

پراکنش و نیازهای اکولوژیکی
شیرین بیان در اکثر مناطق جهان بخصوص میان دو عرض جغرافیایی 30 و 45 درجه در نیمکره شمالی زمین  می روید. این گیاه در کشورمان نیز پراکنش بسیار وسیعی دارد و در استان هایی چون خراسان (شمالی و رضوی)، آذربایجان شرقی و غربی، زنجان، گلستان، کردستان، فارس، اصفهان، تهران و ... مشاهده می شود. شیرین بیان بطور کلی گیاهی نورپسند است که در طول رویش به هوای گرم و رطوبت متوسط نیاز دارد.

کاشت، داشت و برداشت
تکثیر رویشی (تقسیم ریزوم و ریشه) روش تجاری تکثیر شیرین بیان می باشد اما این گیاه را بوسیله ی بذر نیز می توان تکثیر نمود که در اینجا به تکثیر رویشی این گیاه می پردازیم. در فصل پائیز (آبان ماه) ریزوم گیاهان 3 تا 4 ساله را پس از خروج از خاک به قطعات 15 تا 25 سانتی متری تقسیم می کنند. این قطعات را در ردیف هایی با فاصله ی 60 تا 80 سانتی متر و با فاصله ی30 تا 40 سانتی متر از یکدیگر کشت می نمایند. پس از کاشت بایست به سرعت آبیاری صورت بگیرد. شیرین بیان یکی از گیاهان دارویی است که بیشتر بصورت بهره برداری از طبیعت به بازار مصرف می رسد و کمتر مورد کشت و کار قرار می گیرد و جالب است که بدانیم ریشه ی این گیاه بصورت خشک شده یا عصاره، یکی از مهمترین اقلام صادراتی کشورمان در بخش گیاهان دارویی است و در بسیاری از کشورهای اروپایی نظیر انگلیس،  بلژیک، فرانسه و ... مورد کشت وسیع قرار می گیرد.
برداشت ریشه های این گیاه در فصل پائیز سال سوم یا چهارم صورت می گیرد. این عمل در سطوح کوچک با استفاده از بیل و در سطوح وسیع توسط ماشین های مخصوص انجام می شود.

فرآوری
قسمت مورد استفاده ی این ریشه های این گیاه هستند که دارای ترکیبات مختلفی می باشند. مهمترین ترکیب موجود در ریشه های این گیاه اسید گلیسریزیک است که 50 بار از شکر شیرین تر می باشد و مقدار آن با توجه به شرایط محیطی و واریته ی گیاه بین 5 تا 20 درصد می باشد.

خواص درمانی و کاربرد
مهمترین خواص درمانی ریشه های این گیاه عبارتند از: ملین،خلط آور، مدر، درمان کننده ی زخم معده و اثنی عشر، موثر در درمان بیماری های دستگاه تنفس مانند برونشیت و التهاب نای و ... . در داروسازی از عصاره ی ریشه ها برای شیرین کردن طعم داروها بصورت گسترده استفاده می شود.
احتیاطات مصرف: مصرف بی رویه ی ریشه های این گیاه بدلیل تحریک غدد فوق کلیوی و ترشح بیش از اندازه ی هورمون آلدسترون ممنوع اعلام گردیده است. این حالت سبب عوارضی چون اختلال در فعالیت های متابولیسمی، بالا رفتن فشار خون  و ... می گردد. مصرف این گیاه در دوران بارداری و شیردهی منع شده است.
نحوه ی مصرف: 1 تا 4 گرم از پودر ریشه ها را بصورت دمکرده و یا جوشانده به تعداد سه مرتبه در طول روز استفاده می کنیم.

مریم گلی

Salvia officinalis

Sage – Purple Sage

Lamiaceae

معرفی و گیاهشناسی
مریم گلی یک گیاه دارویی علفی و چندساله است که ارتفاع اش به 40 تا 80 سانتی متر می رسد. قسمت های مختلف این گیاه دارای کرک های خاکستری رنگ است و برگ های این گونه ی مریم گلی برخلاف گونه های دیگر بلند و نیزه ای شکل می باشد. گل های این گیاه به رنگ آبی مایل به بنفش هستند.

پراکنش و نیازهای اکولوژیکی
مریم گلی بومی مناطق شمال مدیترانه است و این گیاه بومی کشورمان نیست ولی بخاطر اهمیت دارویی اش در کشورمان کشت و کار می شود. مریم گلی گیاهی است که به گرما و هوای خشک برای رشد مطلوب نیاز دارد.

کاشت، داشت و برداشت
تکثیر این گیاه بوسیله ی بذر یا از طریق تقسیم بوته امکان پذیر است و برای این کار معمولا در روش کشت مستقیم بذور را در اواخر آبان ماه در ردیف هایی با فاصله ی 50 سانتی متر و با فاصله ی 50 سانتی متر از هم کشت می نمایند. کشت غیر مستقیم بذور در اوایل بهار با استفاده از خزانه هوای آزاد صورت می گیرد. نشاهای حاصل را در اوایل پائیز به زمین اصلی منتقل می نماییم. تکثیر این گیاه از طریق تقسیم بوته در مورد گیاهان 3 تا 4 ساله در فصل پائیز قابل انجام می باشد.

برداشت شامل چیدن برگ ها یا قطع پیکر رویشی گیاه است که از سال دوم به بعد می توان 2 تا 3 مرتبه این عمل را انجام داد.

فرآوری
برگ ها و سرشاخه های مریم گلی دارای اسانس، موسیلاژ، ترکیبی به نام سالوین، فلاونوئید، ساپونین و .. هستند. اسانس این گیاه دارای ترکیباتی چون تویون، سینئول، کامفور، پینن و .. است و به رنگ زرد بسیار کمرنگ می باشد.

خواص درمانی و کاربرد
برگ ها و سرشاخه های گلدار مریم گلی خواص درمانی متعددی دارند که مهمترین آنها عبارتند از: ضدعفونی کننده (در صورت استفاده ی خارجی)، ضدتشنج، کمک کننده به هضم غذا، کاهش دهنده ی قند خون، ضدنفخ و ... .

احتیاطات مصرف: مصرف این گیاه در دوران بارداری منع شده است و فرآورده های حاصل از این گیاه سبب کاهش ترشح غدد شیری در مادران می شوند.
نحوه ی مصرف: 2 تا 3 گرم برگ خشک شده را بصورت دمکرده سه بار در طول روز مصرف نمائید.

سنبل الطیب

Valeriana officinalis

Valerian

Valerianaceae

معرفی و گیاهشناسی
گیاهی است علفی و چندساله، با ارتفاع 50 تا 150 سانتی متر، دارای ساقه ای توخالی و استوانه ای شکل، برگهای آن منقسم به 7 تا 11 برگچه هستند که به صورت متقابل بر روی ساقه دیده می شوند. گل هایش به رنگ سفید یا صورتی می باشند که به صورت گل آذین دیهیم دیده می شوند. میوه اش فندقه ای تخم مرغی شکل است و بذرها در این گیاه دارای پاپوس هایی هستند که سبب سهولت انتشار آنها می شوند.

پراکنش و نیازهای اکولوژیکی
سنبل الطیب در مناطق معتدل و مرطوب اروپا و آسیا می روید و در کشورمان در مناطق شمال غربی و اطراف اصفهان به صورت خودرو دیده می شود. سنبل الطیب گیاهی است که به هوای معتدل و رطوبت فراوان در طول رویش نیاز دارد.

کاشت، داشت و برداشت
تکثیر سنبل الطیب به دو شیوه ی کلی انجام می شود: الف) از طریق بذر که اهمیت بیشتری دارد.  ب) از طریق رویشی (تقسیم بوته)
تکثیر سنبل الطیب معمولا از طریق بذر و به صورت غیرمستقیم (ابتدا کشت بذور در خزانه و سپس انتقال آنها به زمین اصلی) انجام می شود. در طول فصل رویش خاک دادن پای بوته ها در صورت مشاهده ی خروج ریشه ها از زیر خاک، دادن مقداری کود ازته به صورت سرک و مبارزه با علف های هرز بسیار اهمیت دارد.
برداشت شامل جمع آوری ریشه های گیاهان دوساله در پائیز یا زمستان می شود.

فرآوری
ریشه ی سنبل الطیب دارای اسانسی است که اهمیت فوق العاده ای در صنایع دارویی دارد. مهمترین اجزای اسانس سنبل الطیب عبارتند از: والرون، آلفا پینن، بتا پینن، اسید ایزو والرنیک و ... .

خواص درمانی و کاربرد
ریشه و ریزوم های سنبل الطیب دارای خاصیت آرامبخش، ضد افسردگی، مقوی اعصاب و ضد بی خوابی هستند.

نحوه ی مصرف: مقدار یک گرم از ریشه ی تمیز شده ی این گیاه به صورت دم کرده به تعداد سه مرتبه در طول شبانه روز

احتیاطات مصرف: مصرف مقادیر زیاد این گیاه سبب سردرد و تپش قلب می گردد

نعناع فلفلی

Mentha piperita

Peppermint

Lamiaceae

معرفی و گیاهشناسی
گیاهی است علفی و چند ساله، دارای ساقه های خزنده (استولون) و ساقه های زیر زمینی (ریزوم)، ساقه اش چهارگوش به رنگ قرمز مایل به بنفش که برگ های بیضوی شکلی به صورت متقابل روی آن قرار می گیرند. گل های آن به رنگ بنفش هستند و میوه اش کپسولی به رنگ قرمز است که دارای بذوری بدون قوه ی رویشی می باشد.

نیاز های اکولوژیکی و پراکنش
این گیاه بومی کشورمان نیست ولی بطور وسیع در اکثر استان ها کشت می شود. نعناع فلفلی را در اکثر مکان ها می توان کاشت ولی در شرایط روز بلند و رطوبت بالا و دمای 18 تا 20 درجه دارای بهترین عملکرد کمی و کیفی است.

کاشت، داشت و برداشت
نعناع فلفلی گیاهی چندساله است و به همین دلیل آماده سازی اولیه خاک دارای اهمیت فوق العاده ای می باشد.

تکثیر رویشی از طریق ریشه رست (استولون): استولون نوعی ساقه است و دارای گره هایی است که از محل آنها ریشه تولید می شود. 

تکثیر رویشی از طریق پاجوش: در اواخر بهار (خرداد ماه) پاجوش های دارای 8 تا 10 سانتی متر ارتفاع را از بوته های 2 تا 3 ساله جدا می کنیم و در زمین موردنظر کشت می کنیم.
سرشاخه های گلدار و برگ ها مورد برداشت قرار می گیرند. روش و زمان برداشت به نوع مصرف اندام های جمع آوری شده بستگی دارد.

فرآوری
برگ ها و سرشاخه های گلدار دارای 1 تا 2 درصد اسانس، تانن، فلاونوئید، کولین و یک ماده تلخ هستند. اسانس نعناع فلفلی دارای بیش از 20 نوع ترکیب شیمیایی است که مهمترین آنها عبارتند از: منتول (40 تا 60 درصد)، منتوفوران، منتون، پیپریتون، پولگون، سینئول و ... .

خواص درمانی و کاربرد
نعناع فلفلی دارای خواصی مانند ضد اسپاسم، پیشگیری کننده از استفراغ، ضد نفخ و خنک کننده است. منتول موجود در اسانس اش یک ماده ی آنتی باکتریال قوی می باشد  و از اسانس نعناع فلفلی برای معطر کردن داروها و خمیر دندان ها و ... استفاده می شود.

زیره سیاه اروپایی (دوساله)

Carum carvi

Caraway

Apiaceae

معرفی و گیاهشناسی
زیره سیاه دارای فرم های یکساله، دو ساله و چند ساله است. که در این میان فرم های دو ساله اش (C.carvi f.biennis) به صورت گسترده ای در جهان کشت و  کار می شوند. دارای ریشه ی دو کی شکل به ضخامت یک بند انگشت، برگ های بریده بریده، که برگ های تحتانی  دارای بریدگی های بیشتر هستند. دارای گل های سفید یا صورتی که به فرم چتر مرکب دیده می شوند. میوه اش فندقه ی شیزو کارپ است که دارای 5 خط طولی می باشد.

نیازهای اکولوژیکی
گیاهی است که در سال اول به نور و حرارت زیاد نیاز ندارد و در سال دوم در دمای 16 – 20 به گل می رود و میوه می دهد. نیازمند آب فراوان بخصوص در مرحله ی ساقه دهی و تشکیل گل است. خاک هایی با بافت متوسط (رسی شنی) را می پسندد. pH مناسب برای این گیاه 8/4 تا 8/7 می باشد. بطور وحشی در ارتفاعات 3000 – 2000 متری می روید.

کاشت،داشت،برداشت 
اوایل بهار (یا اواخر اسفند ماه) کشت صورت می گیرد. بذور با فواصل 30 تا40 سانتی متر کشت می شوند.10 تا 20 کیلوگرم بذر برای یک هکتار زمین مناسب است. چون گیاه در سال دوم مورد بهره برداری قرار می گیرد، می توان در سال اول گیاهان یکساله ای مثل شوید یا زیره سیاه یک ساله را در بین ردیف ها کشت نمود.
برداشت در زمان رسیدن بذور (اوایل مرداد ماه) صورت می گیرد. شاخه های دارای بذر را جمع آوری نموده سپس بذور را از آنها جدا می کنند. عملکرد به طور متوسط 1 تا 5/1 تن در هکتار است.

فرآوری
اسانس گیاه بیشتر در میوه ها وجود دارد. اسانس در حفره های شیزوژن ذخیره می شود و میزان اسانس در بذرها 3 تا 7 درصداست. ترکیبات اسانس زیره سیاه عبارتنداز: کارون (50 تا70 درصد)،لیمونن (25تا30 درصد)،دی هیدرو کارون، کاروئول و ... .
خواص و کاربرد
ضد نفخ، شیر افزا (برای مادران شیرده)، هضم کننده غذا، ضد کرم ، ضد تشنج.

زیره سیاه ایرانی (کرمانی)

Bunium persicum

Black  cumin - Black caraway

Apiaceae

Synonyms : B.bulbocastanum , Carum persicum

                 (توجه: تصاویر این مطلب مربوط به گونه های مختلف جنس ‌Bunium می باشد.)

معرفی و گیاهشناسی    
زیره سیاه ایرانی (کرمانی) گیاهی است چند ساله با ارتفاع تقریبا 6۰ سانتی متر، 14=2n، دارای ریشه غده ای سیاه رنگ، ساقه تو خالی، برگ های سبز رنگ با بریدگی بسیار که به صورت نوار نخ مانندی در آمده اند. معمولا برگ های پایین شامل دو بار تقسیمات شانه ای عمیق دارای دمبرگ و برگهای بالایی بدون دمبرگ و دارای قطعات سیخک مانند می باشند. گلها به رنگ سفید یا کرم رنگ که در انتهای ساقه های اصلی و فرعی به صورت چتر مرکب ظاهر می شوند. گرده افشانی اش توسط حشرات صورت می گیرد. میوه اش به شکل فندقه دو قسمتی است.
جنس Bunium دارای 14 گونه می باشد که B.persicum فراوان ترین گونه می باشد. در کاوش های باستانی در شهر سوخته زابل مشخص شده است که مردم آن در پنج هزار سال پیش زیره سیاه را می شناختند.

نیاز های اکولوژیکی و پراکنش
در مناطق کوهستانی و مرتفع (ارتفاع 1710 تا 3500متری) می روید. طالب مکان های سایه آفتاب است و بیشتر در زیر سایه گیاهان و در شیب های تند و کمتر آفتاب گیر مشاهده می شود. خاک های سبک شنی تا شنی لومی را می پسندد. و بیشتر در خاک هایی با PH اسیدی تا خنثی (4.5 تا 8.3) دیده می شود. اکثر رویشگاههای زیره دارای بارندگی سالیانه بیشتر از 300 میلی متر هستند و مقدار ماده آلی در این مناطق بین 1.5تا 2.2 درصد است. این گیاه به طور وحشی در استان سمنان (کوه زر دامغان)، استان قزوین (کوه الموت)، استان هرمزگان (کوه گنو بندر عباس)، استان های خراسان رضوی،شمالی و جنوبی (بابا امان بجنورد، کوه هزار مسجد، اخلمد، کاشمر، بجستان، جنگل خواجه کلات و فریزی چناران)، استان یزد (کوه لا خسه مهریز )، استان فارس (کوه تودج استهبان)، استان مرکزی (سیاه کوه) و استان کرمان (سیرچ، جوپار، جوشان، جبال بارز، کوه زیرو و ...) دیده می شود. از نظر پراکنش در سطح جهان در شمال آفریقا، جنوب شرقی اروپا، روسیه، قفقاز،  افغانستان، هندوستان و دامنه های کم ارتفاع هیمالیا دیده می شود. در اکثر مناطق در کنار گیاهانی مانند بادام، گون و بنه مشاهده می شود. جالب است بدانیم که سالانه 10 تا 25 تن زیره سیاه از حدود صد هزار هکتار مناطق زیره خیز استان کرمان بر داشت می شود.

فرآوری
اسانس زیره به وسیله تقطیر با آب حاصل میگردد. بذرهای زیره سیاه حاوی 3.5 تا 9درصد اسانس هستند. عمده ترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس زیره سیاه عبارتند از پ-سیمن، کومین آلدهید، گاماترپینن، آلفاپینن، بتاپینن، آلفا ترپینن و لیمونن.

خواص درمانی
اشتها آور، مدر، ضد نفخ، مقوی معده، افزاینده شیر مادران و در صنایع غذایی به عنوان چاشنی و طعم دهنده غذاها و نوشیدنی ها کاربرد دارد.

ترخون گیاهی است پایا ، به ارتفاع 30 سانتیمتر تا یک متر ، برگهای قاعده ساقه آن منقسم به 3 لوب و کاپیتولهای آن ، کوچک به رنگ سبز و مجتمع به صورت خوشه است. ساقه برگ‌دار گیاه اگر در بین انگشتان فشرده شود بوی مشخصی بر اثر آزاد شدن اسانس از آن استشمام می‌گردد. طول برگها 3 تا 8 سانتیمتر و عرض آنها 0.5 تا 1.2 سانتیمتر می‌باشد. کناره‌های برگ صاف و بدون دندانه و گیاه فاقد کرک است. گلها فراوان و به صورت مجتمع در یک خوشه متراکم قرار می‌گیرند. رنگ گلها زرد یا قهوه‌ای تیره است. 
 

ترخون و خواص آن

ترخون یک گیاه قدیمی چند ساله است که که ارتفاع آن ممکن است به 60سانتی ‏متر و بیشتر نیز برسد. ترخون دارای برگ‏ های سبزرنگ بلند و باریکی است که ضعیف نیز می ‏باشند. گیاه ترخون از خانواده‏ی گل آفتاب‏ گردان ‏ها است. گل ‏های این گیاه زرد رنگ هستند که در فواصل تیر تا مهر ماه شکوفه می ‏دهند. قدمت این گیاه به 500 سال قبل از میلاد برمی ‏گردد ترخون برای اولین بار در مناطق جنوبی روسیه و سیبری دیده شده است.

امروزه 2 نوع از این گیاه کشت می ‏شود: روسیه و فرانسه.

برگ‏ های گونه فرانسوی براق‏ تر و تند و تیزتر از گونه ‏ی روسیه‏ای آن می ‏باشد. اکثر ترخون‏هایی که به منظور استفاده در تجارت و بازرگانی استفاده می ‏شوند از برگ‏ های خشک شده‏ی گیاه ترخون فرانسوی حاصل می ‏شوند. البته برخی معتقدند که این گیاه آلمانی می باشد و به اشتباه فرانسوی نام گرفته است.

خواص مفید ترخون

ترخون منبع بسیار خوبی از آهن، کلسیم و منگنز می‏ باشد. این سبزی همچنین دارای پتاسیم، منیزیم و ویتامین ‏های A و C می ‏باشد.

ترخون بیشتر به صورت یک سبزی در پخت و پز استفاده می ‏شود اما از آن برای مصارف پزشکی نیز استفاده می ‏کنند. به دلیل داشتن خاصیت بی‏ حس‏ کنندگی در دهان، یونانیان باستان این گیاه را برای  تسکین دندان درد می‏ جویدند. این گیاه همچنین در قرون وسطی به عنوان یک پادزهر برای درمان سم مارگزیدگی استفاده می ‏شد. از دیگر خواص مفید ترخون می ‏توان به مواردی چون کمک به هضم بهتر غذا، مسکن ملایم و یک کمک کننده‏ ی خوب به پیشگیری از بیماری‏ های قلبی و چاقی اشاره کرد(البته به شرط این که به جای نمک استفاده شود.).

از قدیم الایام برای درمان دردهای شکمی و افزایش اشتها از ترخون استفاده می ‏شده است. ترخون تنظیم کننده قاعدگی در زنان است. این گیاه مخصوصاً اگر به شکل دم کرده مصرف شود برای رفع خستگی و آرامش اعصاب بسیار سودمند است به همین دلیل برای افراد بیش فعال مفید است.

ترخون تولید صفرا به وسیله ‏ی کبد را افزایش می‏ دهد و به این ترتیب به هضم و گوارش غذا کمک می‏کند و موجب افزایش سرعت فرایند سم ‏زدایی در بدن می‏ شود.

افرادی که فشار خون بالایی دارند می‏توانند از این سبزی به جای نمک در غذا استفاده نمایند. 

 ترخون توانایی بسیار زیادی برای مبارزه با کرم‏های روده‏ای نیز دارد.

خواص مفید روغن ‏های فرار ترخون:

روغن‏های ضروری ترخون به وسیله‏ تقطیر با بخار آب از برگ ‏ها و گل ‏های این گیاه استخراج می‏شوند و شامل سینئول، استراگول، اوسیمن و فلاندرن می ‏باشند.

روغن ‏های ضروری یا همان اسانس های فرار موجود در ترخون دارای خواص زیادی می باشند که از آن جمله می توان به مواردی چون ضدرماتیسم، اشتها آور، کمک به بهبود گردش خون، کمک به گوارش بهتر غذاها، برطرف‏ کننده بوی بد، قاعده‏آور، محرک و کرم‏ زدا اشاره کرد.

حالا چگونگی تاثیر روغن‏های فرار بر روی برخی بیماری‏ ها را برای ‏تان توضیح می ‏دهم:

* ضد روماتیسم

بد نیست که بدانید دو عامل مهم در ایجاد رماتیسم (درد مفاصل) و آرتریت (التهاب و ورم مفاصل) دخیل هستند؛ 1) گردش خون و لنف نامناسب مخصوصاً در اندام‏ هایی مثل دست و پا و 2) تجمع مواد سمّی مانند اسید اوریک در بدن. خوب با این توضیحات برای درمان این بیماری باید 2 اتفاق بیفتد: یا این که ماده ی درمان کننده به جریان خون کمک کند و آن را آسان ‏تر نماید یا باید سم ‏زدا باشد یعنی باید سم‏ ها را از بدن خارج کند.

روغن ‏های فرار ترخون بیشتر به دلیل اول برای این بیماری مفید هستند یعنی توانایی بسیار خوبی برای افزایش جریان خون دارند. بدین ترتیب موجب گرم شدن ناحیه ی آسیب دیده می ‏شوند و علاوه بر این نمی ‏گذارند که اسید اوریک در آن مکان‏ های خاص تجمع کنند. ترخون همچنین به سم‏ زدایی نیز به ‏وسیله‏ ی تحریک دفع ادرار و مدفوع کمک می‏ کند.

* اشتهارآور

ترخون ترشح شیره‏ های گوارشی معده را تحریک می ‏کند و به همین دلیل موجب افزایش اشتها می ‏شود. این اتفاق درست در زمانی شروع می ‏شود که شما آن را در دهان تان قرار می ‏دهید جایی که در آن بزاق تولید می‏ شود. در قسمت ‏های پایین‏ تر دستگاه گوارشی، شیره‏ ی معده و صفرا ترشح می ‏شوند تا اگر غذایی در معده باشد سرعت هضم مواد غذایی را افزایش دهند و اگر نباشد و به عبارتی معده خالی باشد به نوبه ‏ی خود موجب افزایش اشتها شوند.

* کمک به بهبود گردش خون

روغن ‏های فرار موجود در ترخون گردش خون و مخاط را بهبود می ‏بخشند و به توزیع مناسب مواد مغذی، اکسیژن، هورمون ‏ها و آنزیم ‏ها در سراسر بدن کمک می ‏کنند.

* کمک به هضم مواد غذایی 

این روغن‏ها یا به عبارتی اسانس ‏ها همان ‏طور که در بالا ذکر شد موجب افزایش شیره‏ های گوارشی در سراسر دستگاه‏ گوارش می ‏شوند و بدین ترتیب به افزایش توانایی بدن به هضم مواد غذایی از طریق تجزیه‏ ی غذاها به مواد مغذی مختلف کمک می کند(ترخون به خصوص برای هضم پروتئین‏ ها و چربی‏ های گوشت کمک کننده ی خوبی است) و به وسیله‏ ی تحریک حرکات دودی روده‏ ها موجب تسهیل حرکت غذاها در کل سیستم گوارشی می ‏شوند. 

* بوزدایی

بوی تند و معطر ترخون برای دور کردن بوی بد از بدن استفاده می ‏شود. ترخون همچنین موجب مهار رشد میکروب ‏های روی پوست نیز می ‏شود و به این ترتیب موجب کاهش بیشتر بوی بدن می ‏شود.

* قاعده‏آور

ترخون قاعدگی را آسان ‏تر و آن را منظم می ‏کند. علاوه براین، ترخون موجب تسکین مشکلاتی چون دردهای شکمی، حالت تهوع، خستگی و دیگر آزار و اذیت‏های این دوران خواهد شد.

* محرک

ترخون موجب تحریک و تهییع مغز، سیستم عصبی، سیستم گوارشی، سیستم گردش خون و سیستم هورمونی(اندوکرینی) می ‏شود. به عبارتی این گیاه به نوبه ‏ی خود همه ‏‏ی سیستم ‏های متابولیکی را تحریک می ‏کند و در نتیجه رشد و ایمنی بدن را ارتقا می بخشد.

* کرم‏زدا

سمیّت این روغن کرم ‏های بدن را می ‏کشد. این ها شامل کرم‏های گرد و نواری که در روده یافت می ‏شوند، کرم قلاب‏ دار که می تواند به هر جایی از بدن برود و حتی کرم حشره که بر روی زخم‏ ها وجود دارد، می‏ شوند.

البته دقت داشته باشید که تا وقتی این روغن‏ ها به صورت موضعی و خارج از بدن استفاده می ‏شوند جای نگرانی وجود ندارد اما هنگامی که به صورت خوراکی مصرف می‏شوند باید مراقب بود زیرا این‏ها سمّی هستند.

چند نکته که باید توجه کنید:

- این روغن‏ها به دلیل وجود استراگول سمّی هستند، استراگول نام دیگر میتل چاویکول است و از این رو نباید به کودکان کم سن (زیر 4 سال) و زنان باردار داده شود.

- ترخون را به صورت تازه 10 تا 14 روز می ‏توان در یخچال نگهداری کرد. اما در فریزر 4 تا 6 ماه قابل نگهداری است.

- برای خشک کردن ترخون، ابتدا آن را پاک کرده و خوب بشویید و سپس در یک محل تاریک و گرم قرار دهید وقتی که خشک شدند آن ها را درون شیشه‏ ی تمیزی ریخته و در جای خنک و تاریک نگه داری کنید.

ترخون‏های خشک شده دارای طعم و مزه‏ ی همانند ترخون ‏های تازه نیستند، اما به هر حال برای زمانی که سبزی تازه در دسترس نیست مناسب هستند.

گیاه دارویی «ترخون» خاصیت ضد انعقاد خون دارد

براساس یافته‌های یک پژوهش، گیاه دارویی «ترخون» به عنوان عامل ضد انعقاد خون، رفع درد مفاصل، سکسکه و سردرد قابل استفاده است. شهرام بهرامی و احمد احمدیان دانشجویان کارشناسی ارشد اصلاح نباتات با همکاری اتابک بازرگانیان، دکترای داروسازی و محمدعلی نجفی، عضو هیات علمی صنایع غذایی دانشگاه بابل در پژوهشی به شناسایی عامل فعالیت ضد انقعاد خونی در گیاه دارویی ترخون پرداخته‌اند. گیاه ترخون که 3/0 تا 5/1 متر ارتفاع دارد و برگ‌های آن بلند و باریک و سبز رنگ است از طریق ریشه تکثیر می‌شود. این گیاه علفی می‌تواند جهت رفع درد مفاصل، سکسکه، و رفع سردرد می‌تواند به کار برده شود. برگ و سرشاخه‌های جوان و برگدار گیاه ترخون می‌تواند برای اشتهاآوری، تقویت معده، ضد کرم و درمان قاعدگی دردناک موثر باشد. ترخون حاوی استراگول، میتل کاویاکول، متوکسی کومارین و ... است. نتایج بررسی‌های انجام شده در این تحقیق نشان می‌دهد که اگر عصاره برگ گیاه ترخون مورد مصرف خوکچه‌های هندی قرار بگیرد، موجب فعالیت ضد انعقاد خون می‌شود. تحقیقات و آزمایشات این طرح که با استخراج دو ترکیب متوکسی کومارین و هیدروکسی آرتمیدین با بهره‌گیری از محلول آب اتانول انجام شده نشان می‌دهد: فرایند ضد انقعاد خون این گیاه مربوط به ترکیب هیدروکسی آرتمیدین است.

ترخون یکی از گیاهان معطر نسبتا پر استفاده می باشد که به عنوان سبزی نیز تولید و مصرف می گردد. ترخون گیاهی است علفی و چند ساله از خانواده کاسنی که ارتفاع آن تا 1 متر نیز می رسد. برگ های باریک و بلند آن به رنگ سبز روشن و براق هستند. گل های زرد رنگ این گیاه بصورت گل آذین خوشه در انتهای ساقه اصلی نمایان می شوند. نام گونه این گیاه (دراکونکولوس) از کلمه دراگون به معنای اژدها گرفته شده است و علت این نامگذاری اثرات شفابخش این گیاه در درمان نیش خوردگی انسان از مارها و حیوانات سمی می باشد.
برخی از محققین منشا این گیاه را شمال و مرکز آسیا معرفی کرده اند ولی عده ای دیگر منشا آن را شمال و غرب آمریکا می دانند. در مناطق گرم و آفتابی دارای رشد و میزان مواد موثره مطلوبی است و همچنین قادر است سرمای زمستان را بخوبی تحمل نماید. اگرچه برخی از منابع علمی این گیاه را به عنوان یک گیاه بسیار رطوبت دوست معرفی نموده اند ولی مشاهدات بنده خلاف این موضوع را نشان داد. خاک هایی با بافت متوسط را می پسندد و در خاک های شور بسختی رشد می نماید.
خشک کردن این گیاه در محل سایه سبب حفظ رنگ و میزان مواد موثره آن می گردد. البته استفاده از خشک کن های صنعتی در مورد این گیاه رونق فراوانی دارد و بدین منظور از دمای 40 درجه سانتیگراد استفاده می شود. مهمترین ماده موثره این گیاه اسانسی به رنگ زرد کم رنگ است که میزان آن بین 1 تا 3 درصد گزارش شده است. مهمترین اجزای اسانس ترخون عبارتند از استراگول (40 تا 70 درصد)، آلفا پینن، بتا پینن، لیمونن، میرسن و ... .
ترخون یکی از گیاهان معطر پر استفاده در صنایع غذایی می باشد و این گیاه بطور گسترده در صنعت تولید مواد اولیه آشپزی و همچنین کنسروسازی کاربرد دارد. ترخون بدلیل افزایش ترشح اسید معده و خاصیت اشتها آوری از قدیم الایام به عنوان ادویه مخصوص گوشت مورد توجه بوده است و سبب کاهش فشارخون هم می شود. همچنین در منابع علمی از این گیاه به عنوان کاهش دهنده درد دندان و دارای خاصیت ضد کرم یاد شده است.